درک طرحواره‌های آسیب‌پذیری: از ریشه‌های روانشناختی تا راهکارهای درمانی
طرحواره آسیب پذیری یک الگوی فکری ناسازگار است که در آن فرد همواره احساس می‌کند که خطری قریب‌الوقوع در کمین او یا عزیزانش است. این احساس اضطراب دائمی می‌تواند بر جنبه‌های مختلفی از زندگی مانند سلامتی و مسائل مالی تاثیر بگذارد. افراد مبتلا به این طرحواره تهدیدات را بیش از حد واقعی ارزیابی کرده و واکنش‌هایی مانند ترس، اجتناب یا رفتارهای محافظتی افراطی نشان می‌دهند. ریشه این طرحواره معمولا در دوران کودکی شکل می‌گیرد و در بزرگسالی به نگرانی‌های افراطی درباره بیماری، مشکلات اقتصادی یا امنیت شخصی تبدیل می‌شود.
طرحواره آسیب پذیری چیست؟
طرحواره آسیب پذیری (Vulnerability schema)، از 18 طرحواره ناسازگار شناسایی‌شده توسط جفری یانگ است که باعث می‌شود فرد دائما نگران وقوع اتفاقات خطرناک و فاجعه‌آمیز باشد. بر خلاف بسیاری از طرحواره‌ها این الگوی فکری معمولا از سواستفاده یا غفلت نشات نمی‌گیرد بلکه اغلب در محیطی شکل می‌گیرد که والدین بیش از حد نگران و محافظ بوده‌اند. چنین والدینی مدام هشدار داده و احساس ناامنی را در کودک تقویت می‌کنند به طوری که مغز او دنیا را مکانی خطرناک تصور می‌کند. افراد مبتلا به این طرحواره معمولا در مورد موضوعاتی مانند بیماری، مشکلات مالی، روابط عاطفی یا خطرات جنایی دچار افکار وسواسی و بدبینانه هستند. آنها همواره بدترین سناریوهای ممکن را در ذهن خود می‌سازند و برای جلوگیری از آسیب احتمالی دچار اجتناب یا رفتارهای محافظتی افراطی می‌شوند. این الگوی فکری می‌تواند بر کیفیت زندگی، تفریح، کار و روابط فرد تاثیر منفی بگذارد. فرد ممکن است برای کاهش اضطراب خود به طور مداوم به حمایت دیگران متکی باشد و بدون تایید و اطمینان از سوی دیگران احساس امنیت نکند. این امر می‌تواند بر روابط فرد تاثیر منفی گذاشته و استقلال او را کاهش دهد. برای غلبه بر این تله ذهنی فرد باید به دنبال راهکارهایی برای افزایش احساس امنیت و کنترل در زندگی خود باشد. درمان‌های شناختی رفتاری و تکنیک‌های آرام‌سازی می‌توانند در کاهش نگرانی‌های مداوم و افزایش توانایی مقابله با چالش‌ها موثر باشند. آگاهی از این طرحواره و تلاش برای اصلاح آن گامی مهم در جهت ایجاد آرامش ذهنی و روابط سالم‌تر خواهد بود.
انواع طرحواره آسیب پذیری
طرحواره آسیب پذیری به احساس ترس و اضطراب مداوم در مورد خطرات احتمالی اشاره دارد و می‌تواند به اشکال مختلف بروز کند. افراد ممکن است بیش از یک نوع از این تله را تجربه کنند که در ادامه به چهار نوع اصلی آن پرداخته می‌شود.
طرحواره آسیب پذیری نسبت به سلامتی
افراد مبتلا به این نوع طرحواره دائما نگران وضعیت سلامت خود هستند و تصور می‌کنند که دچار بیماری شده‌اند. آنها مدام بدن خود را بررسی کرده و از انجام فعالیت‌هایی که برایشان استرس‌زا است اجتناب می‌کنند. حتی ممکن است روابط عاطفی و جنسی خود را محدود کنند.
طرحواره آسیب پذیری نسبت به خطر
این افراد دنیا را مکانی نا امن می‌دانند و دائما در حالت آماده باش برای مقابله با خطرات احتمالی هستند. آنها همیشه نگران وقوع حوادثی مانند تصادف، سقوط هواپیما یا حمله افراد دیگر هستند و ممکن است برای جلوگیری از این تهدیدات از فعالیت‌های روزمره خود دست بکشند.
طرحواره آسیب پذیری مالی
در این نوع فرد همیشه نگران از دست دادن دارایی‌های خود است و تصور می‌کند که در آینده ورشکسته خواهد شد. این ترس حتی در افرادی با رفاه مالی بالا نیز دیده می‌شود. چنین افرادی ممکن است به شدت در خرج کردن پول وسواس داشته باشند و از سرمایه‌گذاری یا لذت بردن از زندگی پرهیز کنند.
طرحواره آسیب پذیری نسبت به از دست دادن کنترل
این افراد دائما نگران از دست دادن کنترل ذهن یا احساسات خود هستند. آنها اتفاقات را به صورت فاجعه‌آمیز می‌بینند و خود را ناتوان و ضعیف احساس می‌کنند. در نتیجه ممکن است از موقعیت‌های اجتماعی یا شرایطی که احساس می‌کنند توانایی کنترل آن را ندارند اجتناب کنند. این تله‌های ذهنی می‌توانند فرد را به انزوا کشاند و نه تنها خود او بلکه اطرافیانش را نیز تحت تاثیر قرار دهند. شناسایی و اصلاح این الگوهای فکری کلید غلبه بر اضطراب‌های غیرمنطقی و تجربه زندگی آرام‌تر است.
نشانه‌های طرحواره آسیب پذیری
این نشانه‌ها عبارتند از :
- نگرانی مداوم درباره احتمال اشتباه در زندگی
- ترس دائمی از وقوع اتفاقات ناخوشایند
- اشتغال ذهنی بیش از حد با افکار
- ترس دائمی از ورشکستگی و از دست دادن اموال و دارایی‌ها
- احساس اضطراب و تنش به عنوان هیجان غالب در زندگی
- نگرانی دائمی از وقوع فجایع و مشکلات ناگهانی
- تصور مداوم از دنیا به عنوان مکانی خطرناک و نا امن
- ترس از ناتوانی در کنترل احساسات گاهی همراه با نگرانی از دیوانه شدن
- تلقین افکار منفی تا حدی که فرد فکر می‌کند دچار حمله قلبی شده در حالی که مدارک پزشکی سلامت او را تایید می‌کنند.
- غرق شدن در افکار منفی که منجر به مشکلات روحی و جسمی می‌شود
- تجربه شدید اضطراب و استرس در شرایط مختلف
- احساس ناامنی و بی اعتمادی به دنیا
- نگرانی افراطی درباره حوادث غیر قابل کنترل
- ترس از دست دادن کنترل بر احساسات و افکار خود
- درگیری ذهنی مداوم با افکار استرس‌زا و نگران‌کننده
- اضطراب شدید درباره سلامت جسمانی و بیماری‌ها
علت طرحواره آسیب پذیری
این موضوع می‌تواند علل مختلفی داشته باشد که چند مورد آن را توضیح می‌دهیم:
والدین نگران و مضطرب
تله آسیب پذیری اغلب از زندگی با والدینی آغاز می‌شود که خود دچار این طرحواره هستند. این والدین هواره نگران موضوعاتی مانند بیماری، مشکلات مالی و خطرات مختلف هستند و این اضطراب را به فرزندشان منتقل می‌کنند.
والدین بیش از حد محافظ و کنترل‌گر
در برخی موارد والدین به شدت مراقب فرزند خود هستند و دائما به او درباره خطرات احتمالی هشدار می‌دهند. این رفتار باعث می‌شود کودک به این باور برسد که ناتوان و ضعیف است و در کنار تله آسیب پذیری به وابستگی بیش از حد نیز دچار شود.
والدین غافل و بی توجه
در نقطه مقابل کودکانی که در محیطی نا امن از نظر فیزیکی، احساسی یا مالی بزرگ می‌شوند و والدینشان از آنها حمایت کافی نمی‌کنند. بیشتر مستعد ابتدا به این تله هستند. این شرایط ممکن است منجر به شکل‌گیری طرحواره‌های دیگری مانند بی اعتمادی و محرومیت عاطفی نیز شود.
تجربیات تلخ در دوران کودکی
عواملی مانند تجربه بیماری‌های سخت، وقوع اتفاقات ناگوار مانند تصادف، آسیب جسمی یا فوت یکی از والدین می‌تواند منجر به شکل‌گری تله آسیب پذیری شود.
ترس ناشی از سو استفاده و بدرفتاری
کودکانی که در دوران رشد خود مورد سوءاستفاده عاطفی، جسمی یا کلامی قرار گرفته‌انددر بزرگسالی به طور مداوم احساس نگرانی و ترس از وقوع اتفاقات مخاطره‌آمیز خواهند داشت.
درمان طرحواره آسیب پذیری
- شناسایی موقعیت‌های ترسناک: موقعیت‌هایی که باعث اضطراب شما می‌شوند را مشخص کنید و بررسی کنید که چگونه بر شما تاثیر می‌گذارند.
- تهیه فهرستی از ترس‌ها: تمامی نگرانی‌ها و ترس‌های خود را یادداشت کنید تا آگاهی بیشتری نسبت به آنها پیدا کنید.
- شناسایی ریشه تله آسیب پذیری : بررسی کنید که این تله از کجا نشات گرفته و چگونه در زندگی شما شکل گرفته است.
- ارتباط با عزیزان : از حمایت خانواده و دوستانتان بهره ببرید و با آنها در مورد ترس‌ها و نگرانی‌هایتان صحبت کنید.
- بررسی احتمال وقوع ترس‌ها: ارزیابی کنید که احتمال وقوع ترس‌هایتان تا چه حد واقعی است و چقدر آنها را بزرگ‌نمایی می‌کنید.
- نوشتن درباره ترس‌ها: احساسات و افکار خود را روی کاغذ بیاورید تا دیدگاه واقع‌بینانه‌تری نسبت به آنها پیدا کنید.
- گفتگو با کودک درون: با بخش آسیب پذیر و ترسیده درون خود ارتباط برقرار کنید و او را آرام کنید.
- یادگیری تکنیک‌های آرام‌سازی: تمرین‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و ذهن‌آگاهی را به کار بگیرید تا اضطراب خود را کاهش دهید.
- تصویرسازی ذهنی: به جای فرار از ترس‌ها آنها را در ذهن خود مجسم کنید و به تدریج با آنها روبه‌رو شوید.
- پاداش دادن به خود: پس از هر موفقیت کوچک در مواجهه با ترس‌های خود به خودتان پاداش دهید.
جهت رزرو وقت مشاوره با دکتر شیوا اخوان طرحواره درمانگر در اصفهان می‌توانید از طریق فرم زیر اقدام کنید.
تا 3 جلسه از 50 درصد تخفیف بهرمند شوید.
